چگونه یک شایعه را تشخیص دهیم؟

بعد از ورود نا مبارک ویروس کرونا در کشور و شرایط به جود آمده در جامعه، افراد از تمام اقشار و احوال و با سطح تحصیلات پایین و بالا و با تخصص های مرتبط ویا نامرتبط و حتی از طیف های مختلف فکری و گرایشات سیاسی ؛ سعی در جهت دهی و یا اطلاع رسانی در این زمینه کرده اند نیوز سراب در مقاله تخصصی سعی در روشن کردن افکار عمومی و آشنایی با تشخیص شایعه از حقیقت می باشد ، مقاله زیر بصورت اختصاصی از نیوز سراب به قلم داود دلبری دانشجوی دکتری جامعه شناسی تقدیم حضورتان می گردد

این اطلاع رسانی گاهاً در جهت اغراض خاص(سیاسی و تجاری و..) یا بدون قصد و غرضی فقط با هدف آگاهی دهی به مردم صورت پذیرفته و افراد دست به نشر و یا باز نشر همان مطالب در فضای مجازی می کنند. بدون در نظر گرفتن مطالبی که با اغراض خاص و عمدتاً منفی (که در پس برخی از این مطالب ظاهراً خیر خواهانه منشر شده است و هدفمند است) صورت می پذیرد، برخی افراد هم نا آگاهانه وشاید هم با اهداف خیر خواهانه آنها را بازنشر می دهند و در دامن زدن به شرایط ترس و وحشت و هیجان آور و اظطراب زا با آنان سهیم بوده اند.

طبق تحقیات انجام گرفته در زمینه ارتباطات انسانی ،سرعت انتشار شایعه خیلی بیشتر از انتشار خیلی از بیماری ها(حتی خود کرونا) می باشد.انتشار شایعه در یک جامعه به مثابه یک آسیب اجتماعی بارها از سوی جامعه شناسان و روانشناسان اجتماعی مورد بررسی قرار گرفته است. فرهنگ و بستر درباره آن می نویسد::«شایعه عبارت است از روایت یا گزارش جاری در مردم، در محدوده قدرت شناخته شده بدون وجود مدرک مطمئن برای تأیید حقیقت آن».آلپورت و پستمن (۱۹۷۴)معتقدند شایعه اطلاعاتی است که بین افرادی که هیچ شواهد معتبری برای حمایت ادعایشان ندارند، تبادل می شود.

آلپورت و پستمن نشان دادند اهمیت و ابهام در اطلاعات دو عامل مهم اند که تشدید کننده شایعه ها هستند. شایعه ها از طریق رسانه هایی مانند روزنامه و مجلات،رادیو، تلویزیون و صفحات وب در اینترنت منتشر می شوند. نکته مهم این است که در انتشار شایعات، متناسب با مخاطبان آن ابزارها و روشهای خاصی به کار گرفته می شود. آنچه در فضای مجازی به عنوان شایعه شناخته می شود جزو یکی از سه نوع تبلیغات می باشد که در زیر دسته بندی شده است( این دسته بندی از تبلیغات براساس صحت و سقم موضوع تبلیغ می باشد.

۱ : تبلیغات سفید شامل آن دسته از تبلیغات می باشد که در صحت و سقم آن شکی نیست و اساس و پایه آن درست و واقعی می باشد.منبع خبر مشخص است و به آن اعتماد داریم.

۲ : تبلیغات خاکستری شامل تبلیغاتی می شود که بخشی از آن حقیقت است و بخشی دیگر از آن غیر واقعی، غلو و پوچ می باشد و صرفا برای گمراه کردن و جلب بیشتر نظر مخاطب و در پاره ای موارد برای جوسازی هرچه بیشتر در جهت منافع صاحبان تبلیغ طراحی و اجرا می گردند.منبع خبر مشخص نیست.

۳ : تمامی اجزای تبلیغات سیاه اساساً دروغ و باطل است و تنها برای گمراه کردن و گاهی پرت کردن حواس مخاطب ، طراحی و اجرا می شود و از بدترین نوع تبلیغ ها می باشد و از آنجاییکه بعد از مدتی غیر واقعی بودن آن آشکار می گردد، باعث سبب سلب اعتماد مخاطب می شود.منبع خبر مشخص است و به آن اعتماد نداریم.

آنچه در نگاه اول در این دسته بندی جلب نظر می کند این است که تکلیف تبلیغ سفید و سیاه کاملاً روشن است زیرا بر اساس منابعی که خبر را از آن دریافت می کنیم می توانیم ارزیابی خود را انجام دهیم. اگر منبع خبر دوست است آنرا قبول می کنیم و اگر دشمن است در صحت آن شک می کنیم و چه بسا آنرا قبول نمی کنیم، هر چند دشمن سعی می کند دروغ را با استفاده از ترفندهای اقناع به عنوان خبردرست تحویل ما بدهد ولی با کمی تامل می توانیم سره را از ناسره تشخیص دهیم.ولی آنچه که در اینجا حائز اهمیت است بحث تبلیغات خاکستری می باشدکه نباید از آن غافل شد. در تبلیغات خاکستری چون منبع خبر مشخص نیست از همین جاست که می توانیم به آن شک کنیم و آنرا بیش از یک شایعه در نظر نگیریم. حال که توانستیم شایعه را از غیر شایعه تشخیص دهیم.کمترین وظیفه ما به عنوان یک شهروند آگاه، عدم باز نشر این گونه اخبار است. بیاییم در ایجاد فضای سالم در این شرایط ناسالم(هراس و بی اعتمادی) با هم همکاری کنیم.

داود دلبری دانشجوی دکتری جامعه شناسی